အာဖရိကတိုက္

အာဖရိက ဧရိယာ ၃၀၂၂၁၄၃၂ km² (၁၁၆၆၈၅၉၉ sq mi) လူဦးေရ ၉၂၂၀၁၁၀၀၀ (၂၀၀၅) လူဦးေရ သိပ္သည္းမွု ၃၀.၅၁/km² (၈၀/sq mi) နိုင္ငံမ်ား ၅၃ ဆက္စပ္နယ္ေျမမ်ား ၈ ဘာသာမ်ား အခ်ိန္ဇုန္ UTC-1 (Cape Verde) to UTC+4 (Mauritius) အာဖရိကတိုက္ အာဖရိကတိုက္သည္ ကမ ၻာေပၚတြင္ ဒုတိယအႀကီးဆုံးႏွင့္ ဒုတိယလူဦးေရအမ်ားဆုံး တိုက္ျဖစ္သည္။ ကြ်န္းေျမမ်ားအပါအ၀င္ ဧရိယာစတုရန္းမိုင္ေပါင္း ၁၁.၇ သန္း (၃၀.၂ စတုရန္းကီလိုမီတာ) က်ယ္၀န္းသည္။ ၎သည္ ကမ ၻာ့ဧရိယာ၏ ၆% မွ်ရွိ၍ စုစုေပါင္းကုန္းေျမ ဧရိယာ၏ ၂၀.၄% ရိွသည္။ လူဦးေရ ၉၂၂ သန္း ေက်ာ္ေနထုိင္၍ ထိုပမာဏသည္ ကမ ၻာ့လူဦးေရ၏ ၁၄.၂% ခန္႔ရွိသည္။ ေျမာက္ဘက္တြင္ မက္ဒီတာရီယန္ပင္လယ္၊ အေ႔ရွေျမာက္ဘက္တြင္ စူးအက္တူးေျမာင္းႏွင့္ ပင္လယ္နီ၊ အေ႔ရွေတာင္ဘက္တြင္ အိႏၵိယသမုဒ္ဒယာ၊ အေနာက္ဘက္တြင္ အတၱလန္တိတ္သမုဒၵရာ တို႔က၀န္းရံထားသည္။ မာဒါဂါစကာ အစရွိေသာ ကြ်န္းမ်ားအပါအ၀င္ စုစုေပါင္း ၅၃ ႏိုင္ငံျဖင့္ဖြဲ႔စည္းထားသည္။ အာဖရိကတိုက္သည္ အီေကြတာႏွင့္တျခားရာသီဥတု မတူညီေသာေနရာမ်ားအား ျဖတ္သန္းသြားသည္။ ၎သည္ ေျမာက္ပိုင္းသမပိုင္းဇုန္မွ ေတာင္ပိုင္းသမပိုင္းဇုန္ထိ သြယ္တန္းေနေသာ တစ္ခုတည္းေသာတိုက္ႀကီး ျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ မိုးေခါင္ေရရွားေသာေဒသမ်ား ရွိသကဲ့သို႔ ေရခဲဖုံးလႊမ္းေနေသာေတာင္တန္း ေဒသမ်ားလည္းရွိသည္။ ကမ္းေျခေဒသမ်ားမွလြဲ၍ အျခားေနရာမ်ားတြင္ ထူးထူးျခားျခား ရာသီဥတုေျပာင္းလဲ ျခင္းမ်ိဳးမရွိေပ။ အာဖရိကဆိုေသာ အမည္ဆင္းသက္လာပုံ အာဖရိ(Afri) ဆိုေသာအမည္သည္ အာဖရိကတိုက္ေျမာက္ပိုင္းရွိ ကာေသ့(ခ်္) ႃမို႔အနီးေနထုိင္ေသာ လူမ်ိဳးစု၏ နာမည္ျဖစ္သည္။ ထိုစကားလုံးမွာ ဖိုနီးရွန္းဘာသာအားျဖင့္ afar ဖုန္မႈန္႔မ်ားႏွင့္ ဆက္ႏြယ္ေနသည္။ သို႔ေသာ္ ၁၉၈၁ ခုႏွစ္၌ေပၚလာေသာ သီအိုရီအသစ္အရ ထုိစကားလုံးသည္ ဘာဘာ(berber) စကားျဖစ္ေသာ ifri မွဆင္းသက္လာ ျခင္းျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္။ အဓိပၸါယ္မွာ cave ဂူဟူ၍ ဂူေနလူသားမ်ားကို အစြဲႃပုေခၚခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ ေရာမေခတ္တြင္ ကာေသ့(ခ်္) သည္အာဖရိက ေဒသ၏ အဓိကႃမို႔ေတာ္ႀကီးျဖစ္ခဲ့သည္။ ထုိေနရာသည္ ယခုေခတ္ လစ္ဗ်ားႏိုင္ငံ ကမ္းေျခအစိတ္အပိုင္းတခ်ိဳ႔ ထိပါ၀င္ခဲ့သည္။ ေရာမေနာက္ဆက္တြဲစကား -ca ဆိုသည္မွာ ႏိုင္ငံ သို႔မဟုတ္ နယ္ေျမေဒသ ဟုအဓိပၸါယ္ရသည္။ ထိုမွတဆင့္ Africa ဟုေခၚတြင္လာျခင္းျဖစ္သည္ဟု ယူဆထားၾကသည္။ အမည္ဆင္းသက္လာပုံ အျခားအယူအဆမ်ား ပထမရာစုႏွစ္ မွဂ်ဴးသမိုင္းပညာရွင္ Flavius Josephus ၏အယူအဆအရ ထိုနာမည္မွာ Epher ၏နာမည္ကိုအစြဲ ႃပု၍ ေပးခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္ဟုဆိုသည္။ Epher သည္ သမၼာေဟာင္းက်မ္းအရ Abraham ၏ေျမးျဖစ္၍ ယခုေခတ္ လစ္ဗ်ားႏိုင္ငံ ေနရာသို႔ နယ္ႏွင္ဒါဏ္ေပးခံခဲ့ရသူျဖစ္သည္။ လက္တင္ဘာသာ အားျဖင့္ Aprica ဆိုသည္မွာ ေတာက္ပေသာေနေရာင္ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။ ေျခာက္ရာစုႏွစ္ မွစကားလုံးဆင္းသက္ပုံ က်မ္းတစ္က်မ္းတြင္ထိုကဲ့သို႔ေဖၚျပထားသည္။ ဂရိဘာသာတြင္ aphrike ဆိုသည္မွာ ေအးစက္ျခင္းကင္းေသာဟု ဆိုသည္။ ထုိအယူအဆကို တင္ျပခဲ့သူမွာ သမိုင္းပညာရွင္ Leo Africanus (1448-1554) ဆိုသူျဖစ္သည္။ သူ၏အယူအဆမွာ ဂရိဘာသာအားျဖင့္ phrike ဆိုသည္မွာ ေအးစက္၍ ေၾကာက္စရာေကာင္းျခင္းဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။ ထိုစကားလုံးအား ေ႔ရွျဖည့္စကားလုံး a ႏွင့္တဲြလိုက္ေသာအခါ Aphrike ဆိုေသာ ေအးစက္ျခင္းမရွိ၍ေၾကာက္စရာေကာင္းေသာနယ္ေျမ ဟုသူ႔အယူ အဆကိုတင္ျပခဲ့သည္။ ၁၈၈၁ ခုႏွစ္တြင္ ဘာသာေဗဒပညာရွင္ Massey က Africa ဆိုသည္မွာ အီဂ်စ္ဘာသာ Af-rui-ka မွဆင္းသက္ လာသည္ဟုဆိုသည္။ ထိုစကားလုံး၏သေဘာမွာ အီဂ်စ္ဘာသာအားျဖင့္ ေမြးဖြားရာနယ္ေျမ ဟုအဓိပၸါယ္ရ၍ အီဂ်စ္တို႔အတြက္လည္း အာဖရိက သည္ေမြးဖြားရာနယ္ေျမ အမွန္ပင္ျဖစ္သည္။ ပထ၀ီ အေနအထား အာဖရိကတိုက္ အာဖရိကတိုက္သည္ ကမ ၻာ့ေတာင္ဘက္စြန္းသုိ႔ထိုးထြက္ေနေသာ ကုန္းေျမႀကီးသုံးခုအနက္ အႀကီးဆုံးျဖစ္သည္။ ဥေရာပတုိက္ႏွင့္ ေျမထဲပင္လယ္ျဖင့္ပိုင္းျခားထားၿပီး အာရွတိုက္ႏွင့္မူ အေ႔ရွေျမာက္ဘက္တြင္ စူးအက္ တူးေျမာင္းျဖင့္ပိုင္းျခားထားသည္။ စူးအက္တူးေျမာင္း၏ အေ႔ရွဘက္ရွိ အီဂ်စ္ႏိုင္ငံပိုင္ ဆိုင္းႏိုင္းကြ်န္းဆြယ္ (Sinai) ကိုလည္း အာဖရိကတုိက္၏ အစိတ္အပိုင္းအျဖစ္သတ္မွတ္ထားသည္။ ေျမာက္ဘက္အက်ဆုံးျဖစ္ေသာ တူနီးရွားႏိုင္ငံမွ ေတာင္ဘက္အက်ဆုံး ေတာင္အာဖရိကႏိုင္ငံထိ အကြာအေ၀း မိုင္ေပါင္း၅၀၀၀ခန္႔ (၈၀၀၀၀ ကီလိုမီတာ) ရွည္လ်ားၿပီး၊ အေနာက္ဘက္က်ဆုံး ဗာဒီအငူ(verde) မွ အေ႔ရွဘက္အက်ဆုံး ဆိုမာလီယာႏိုင္ငံထိအကြာအေ၀းမိုင္ေပါင္း ၄၆၀၀ ခန္႔(၇၄၀၀ ကီလိုမီတာ) ရွည္လ်ားသည္။ ပင္လယ္ကမ္းရိုးတန္း အလ်ားမွာ ၁၆၁၀၀ မိုင္(၂၆၀၀၀ကီလိုမီတာ)ခန္႔ ရွည္လ်ားသည္။ အာဖရိကတိုက္၏ အႀကီးဆုံးႏိုင္ငံမွာ ဆူဒန္ႏိုင္ငံျဖစ္သည္။ အေသးဆုံးႏိုင္ငံမွာ အေ႔ရွဘက္ကမ္းရိုးတန္းရွိ Seychelles ကြ်န္းစုႏိုင္ငံျဖစ္သည္။ အာဖရိကတုိက္ ကုန္းမႀကီးေပၚရွိအေသးဆုံးႏိုင္ငံမွာ ဂမ္ဘီယာႏိုင္ငံျဖစ္သည္။ ရာသီဥတု၊အပင္ႏွင့္ တိရစ ၧာန္မ်ား အာဖရိကတုိက္သည္ ေျခာက္ေသြ႕ေသာေဒသမ်ားရွိသကဲ့သို႔ အာတိတ္ဆန္ေသာ ရာသီဥတုမ်ိဳးရွိသည့္ေဒသ မ်ိဳးလည္းရွိသည္။ တိုက္၏ေျမာက္ပိုင္းသည္ ကႏ ၱာရမ်ားရွိ၍ ေျခာက္ေသြ႔ေသာ ရာသီဥတုမ်ိဳးရွိသည္။ အလယ္ပိုင္း ႏွင့္ ေတာင္ဘက္ဧရိယာႏွစ္ခုလုံးတြင္ ဆားဗနားလြင္ျပင္မ်ားႏွင့္ မုတ္သုံေတာကဲ့သို႔ေသာ အလြန္ထူထပ္သည့္ သစ္ေတာႀကီးမ်ားရွိသည္။ အာဖရိကတိုက္သည္ ကမ ၻာေပၚတြင္ ေတာရိုင္းတိရိစၧာန္မ်ား အမ်ားဆုံးေတြ႔ရေသာ ေဒသျဖစ္သည္။ အသားစား တိရစ ၧာန္မ်ားျဖစ္ေသာ ျခေသၤ့၊က်ားသစ္ စေသာ သတၱ၀ါမ်ားႏွင့္ အပင္စားသတၱ၀ါမ်ားျဖစ္ေသာ ကြ်ဲရိုင္း၊ ဆင္၊သမင္ သစ္ကုလားအုပ္ႏွင့္ ကုလားအုပ္မ်ားကိုေတြ႔ရွိႏိုင္သည္။ ၎တိုက္သည္ အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ ေတာတိရစ ၧာန္မ်ား အဓိကေနထိုင္ရာေဒသျဖစ္သည္။ ေခ်ာင္းမ်ား၊ျမစ္မ်ား၌လည္း မိေက်ာင္းကဲ့သို႔ေသာေရေန ေတာရိုင္းတိရစ ၧာန္မ်ား ေပါမ်ားသည္။ သမိုင္းေၾကာင္းအက်ဥ္း အာဖရိကတိုက္အား ကမ ၻာေပၚတြင္ သက္ရွိမ်ားအေစာဆုံးေနထိုင္ခဲ့ေသာ ေနရာဟု ေက်ာက္ျဖစ္ရုပ္ႁကြင္း ပညာရွင္မ်ားက ယူဆၾကသည္။ အေစာဆုံးလူသားမ်ိဳးႏြယ္ဆင္းသက္မူ႔အား အာဖရိကတုိက္တြင္ေတြ႔ရွိခဲ့ၾကသည္။

Posted in: သမိုင္းမ်ား